نرخ استهلاک را می توان یکی از پرکاربردترین اصطلاحات مالیاتی دانست. این مفهوم در ارتباط با کاهش ارزش ذاتی دارایی مودیان مالیاتی در اثر گذر زمان می‌باشد. نرخ استهلاک دارایی یکی از مواردی است که می تواند تاثیر بسزایی را در محاسبات و بدهی های مالیاتی داشته باشد و به همین دلیل از اهمیت ویژه ای نزد مودیان مالیاتی به خصوص شرکت های بزرگ برخوردار است.

در این مقاله به تمامی نکات و جزئیاتی که در رابطه با نرخ استهلاک می بایستی بدانید، خواهیم پرداخت؛ پس با ما همراه باشید.

نرخ استهلاک چیست؟

مطابق با قانون مالیات های مستقیم (ماده 149)، به مقداری از ارزش دارایی های مودیان که در اثر نگهداری و گذر زمان کاهش می باید، استهلاک دارایی گویند.

نرخ استهلاک می تواند برای هر یک از انواع دارایی های مودیان مالیاتی مانند تجهیزات کارگاهی اعم از ماشین آلات؛ تجهیزات مختلف مانند خطوط تولید و یا دارایی های مرتبط با بخش های اجرایی و فنی مهندسی؛ ساختمان ها مانند دفاتر اداری، کارخانه ها و کارگاه ها و غیره تعریف شده و در محاسبه بدهی مودیان مالیاتی تاثیرگذار باشد.

محاسبه نرخ استهلاک دارایی

همانطور که بیان گردید، نرخ استهلاک برای طیف وسیعی از دارایی مودیان مالیاتی قابلیت تعریف و محاسبه دارد. این نرخ که بر اساس نوع دارایی و دسته بندی های تعریف شده توسط سازمان امور مالیاتی کشور و بر اساس فرمول های از پیش تعریف شده ای محاسبه می گردد، هر ساله در قالب جدول نرخ استهلاک مالیاتی توسط این سازمان بروزرسانی و منتشر می شود.

عوامل موثر بر نرخ استهلاک

نرخ استهلاک دارایی بر اساس فرمول هایی مشخص برای هر یک از انواع دارایی مودیان مالیاتی محاسبه می گردد. این فرمول ها پارامترهای متعددی را در خود جای داده اند و بر آن تاثیر دارند. از جمله این موارد می توان عمر مفیدی که دارایی مورد نظر دارد؛ نوع تغییر نرخ استهلاک شامل نوسانی، خطی و غیره؛ ارزش اولیه ای که آن دارایی داشته است، مقداری از ارزش آن که باطل شده است، اشاره نمود.

قانون نرخ استهلاک دارایی؛ ماده 149 قانون مالیات مستقیم

همانطور که مورد اشاره قرار گرفت، ماده 149 قانون مالیات های مستقیم ناظر بر موضوع نرخ استهلاک دارایی می باشد. این قانون هر ساله توسط سازمان امور مالیاتی بروزرسانی شده و در مرحله بعد، مورد تایید وزارت امور اقتصاد و دارایی قرار می گیرد. استهلاک دارایی مربوط به دارایی هایی از مودیان مالیاتی که ارزش آن ها در اثر استفاده مودی از آن ها و یا گذشت زمان کاهش می یابد، است.

مطابق با این ماده از قانون مالیات های مستقیم، هزینه هایی که مودیان مالیاتی برای تاسیس و راه اندازی آن صرف می کنند، در صورتی که آن دارایی از نظر سازمان امور مالیاتی کشور مستهلک شناخته شده و مورد استفاده قرار گیرد، جزو هزینه های قابل قبول مالیاتی شناخته خواهند شد.

ذکر این نکته مهم است که ارزش دارایی نسبت به تغییرات قیمتی آن دارایی محاسبه نمی گردد و صرفا افت ارزش دارایی نسبت به ارزش اولیه آن در ماده 149 قانون نرخ استهلاک دارایی مورد نظر قرار می گیرد.

ماده 149 قانون مالیات های مستقیم، شامل چند تبصره، آیین نامه و دستورالعمل اجرایی و راهنمای اجرا کردن استانداردهایی که در آن گنجانده شده است، می باشد. در این قسمت از مقاله، جزئیات مهم این ماده از قانون مالیات های مستقیم را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

تبصره یک ماده 149 قانون نرخ استهلاک دارایی

افزایش ارزش ناشی از تجدید ارزیابی و بررسی دارایی اشخاص حقوقی، با در نظر گرفتن استانداردهای حسابداری ، مشمول پرداخت مالیات بر درآمد نمی باشد.

هزینه استهلاک در اثر افزایش تجدید ارزیابی نیز تحت عنوان هزینه‌ قابل قبول مالیاتی محسوب نمی‌شود. در زمان فروش یا معاوضه دارایی تجدید ارزیابی شده ، مقدار باقی مانده هزینه فروش و ارزش، صرف نظر از تجدید ارزیابی در محاسبه درآمد شامل مالیات، در نظر گرفته خواهد شد.

تبصره دوم ماده 149 نرخ استهلاک

در صورتی که تحت عنوان فروش مال قابل استهلاک یا ماشین آلات، ضررو زیانی به موسسه برسد ، زیان ایجاد شده معادل بهای مستهلک نشده دارایی است که از هزینه حاصل از فروش کسر شده و در حساب سود وزیان همان سال به صورت یکجا محاسبه می شود.

انواع دارایی مشمول ماده 149 قانون استهلاک

مطابق با این ماده از قانون مالیات های مستقیم، تنها دارایی های مشمول ماده 149 قانون مالیات های مستقیم می شوند که در جهت استفاده عملیاتی از آن ها خریداری و راه اندازی شوند.

نکته قابل توجه قانون استهلاک دارایی این است که اگر هر یک از دارایی های مودیان مالیاتی، در چرخه فروش مجدد قرار گیرد، آن دارایی ها مشمول نرخ استهلاک نخواهند شد، چرا که با تعریف دارایی های استهلاک پذیر در تناقض می باشد.

اما سوالی که ممکن است در ذهن مودیان مالیاتی ایجاد شود، این است که کدام یک از انواع دارایی ها در زمره ماده 149 قانون مالیات های مستقیم قرار می گیرند. به این موضوع در قسمت بعدی این مقاله پرداخته خواهد شد.

انواع دارایی های استهلاک پذیر

همانطور که مورد اشاره قرار گرفت، آن دسته از دارایی های مودیان مالیاتی که ذاتا دارای عمر عملکردی و دوام طولانی مدت باشند، در فرآیند تولید و یا خدمات رسانی شرکت ها مورد استفاده قرار گیرند و همچنین، مجددا به فروش نرسند، به عنوان دارایی های استهلاک پذیر، مطابق با ماده 149 قانون نرخ استهلاک دارایی شناخته می شوند.

سازمان امور مالیاتی کشور، دارایی های استهلاک پذیر را در دو نوع دارایی های استهلاک پذیر مشهود و نامشهود دسته بندی کرده است. در این قسمت از مقاله، به بررسی هر یک از این انواع خواهیم پرداخت.

دارایی های مشهود

مطابق با قانون مالیات های مستقیم، دارایی هایی که شرکت از آن ها به صورت فعال و قابل مشاهده در امور مربوط به فرآیند کاری خود استفاده می نماید، دارایی های مشهود عنوان می شوند. از جمله این دارایی ها می توان به زمین، مسکن، دفاتر، کارخانه ها، شعب، ماشین آلات و تجهیزات اشاره نمود. دارایی های مشهود نیز خود در سه گروه دارایی های مشهود استهلاک پذیر، استهلاک ناپذیر و همچنین دارایی های مشهود نقصان پذیر دسته بندی می گردند که در این مقاله نوع اول و سوم آن ها مورد بحث می باشد.

دارایی های نامشهود

این دسته از دارایی ها، برخلاف دارایی های مشهود، قابل مشاهده به صورت فیزیکی نمی باشند. دارایی های نامشهود در اغلب موارد، در بلند مدت و در اثر فعالیت شرکت ایجاد می شوند. برند شرکت، حق امتیاز، حق انحصار، حق تالیف، حق اختراع و همچنین سرقفلی از جمله مهم ترین دارایی های نامشهود به شمار می روند.

علاوه بر موارد فوق، ماده 149 نرخ استهلاک موضوعی را به عنوان هزینه استهلاک تعریف کرده است که در این قسمت از مقاله مورد بررسی قرار می گیرد.

انواع دیگر دارایی در قانون نرخ استهلاک، ماده 149

علاوه بر دارایی هایی که تا بدین جای مقاله مورد بررسی قرار گرفتند، ماده 149 قانون مالیات های مستقیم انواع دیگری از دارایی را نیز تعریف کرده است که در این قسمت از مقاله مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

دارایی های استهلاک ناپذیر

در ماده 149 قانون مالیات های مستقیم، دارایی های مودیان که در اثر استفاده دچار استهلاک نشده و عمر آن ها پایان ندارد، دارایی های استهلاک ناپذیر محسوب می شوند. نرخ استهلاک برای این گروه از دارایی ها در نظر گرفته نمی شود.

از جمله دارایی های استهلاک ناپذیر می توان به عرصه و زمین اشاره نمود. دقت داشته باشید که ساختمان ها و دفاتر در این گروه از دارایی ها دسته بندی نمی شوند چرا که گذر زمان و استفاده به مستهلک شدن آن ها منتهی خواهد شد و نمی توان عمری نامحدود را برای آن ها در نظر گرفت.

دارایی های نقصان پذیر

دارایی های نقصان پذیر دارای عمر محدود می باشند و در اثر استفاده آن ها عمرشان به پایان می رسد. تفاوت این دسته از دارایی ها با دارایی های استهلاک پذیر این است که دارایی های نقصان پذیر با گذر عمر مستهلک نمی شوند بلکه با بهره برداری هایی مانند استخراج از معادن، استخراج چوب از جنگل و غیره تمام شده و پس از مدتی قابلیت استفاده نخواهند داشت.

هزینه استهلاک

اگر قیمت تمام شده یک دارایی که معادل قیمت تمام شده برای شرکت می باشد و تمامی هزینه های صورت گرفته برای آن را در بر می گیرد، متناسب با عمر مفید آن دارایی که طول زمانی است که عملکرد مفید برای شرکت دارد را تخمین زده و آن را نسبت به عمر آن نقسیم کنیم، هزینه استهلاک به صورت تقریبی محاسبه خواهد شد.

موضوع مهمی که می بایستی مورد توجه مودیان مالیاتی قرار گیرد این است که اگر در محاسبه هزینه استهلاک، دارایی که مشهود و ثابت است، مورد بحث باشد، باید هزینه نهایی آن را از مدت زمانی که در شرکت مورد استفاده قرار گرفته است، کم کرده و در حسابداری مربوط به آن نیز می بایستی از نوع هزینه در نظر گرفته شود. این فرآیند تا زمانی که عمر مفید آن دارایی به پایان برسد، قابلیت اجرا خواهد داشت.

محاسبه استهلاک

استهلاک دارایی ها طبق ماده 149 متناسب با نوع آن ها و با روش های متفاوتی محاسبه می گردد. برخی از این روش ها بر مبنای مدت زمان استفاده از دارایی و برخی دیگر بر اساس مقدار بهره برداری و کارکرد آن ها منظور می گردند. این روش ها را در این قسمت مورد بررسی قرار خواهیم داد.

روش محاسبه استهلاک کاهش توازن

این روش از محاسبه نرخ استهلاک برای دارایی هایی از نوع لوازم الکترونیکی و تجهیزات مرتبط با آن ها مورد استفاده قرار می گیرد. ماده 149 قانون مالیات های مستقیم، روش محاسبه استهلاک کاهش توازن را طوری محاسبه می کند که در سال های اولیه ای که آن دارایی ها تاسیس و راه اندازی شده اند، نرخ استهلاک را عددی بالا در نظر می گیرد. این نوع از نرخ های استهلاک پس از گذشت زمان، به مرور کاهش می یابد.

نرخ استهلاک کل ارقام سال‌ها

همانند روش محاسبه نرخ استهلاک کاهش توازن، در این نوع نرخ نیز در ابتدا مقادیر بالایی از استهلاک در نظر گرفته می شود و در اثر گذر زمان کاهش می یابد. مبنای محاسبه این نوع نرخ استهلاک، مقدار تخمینی طول عمر دارایی است که در هر سالی که نرخ آن محاسبه می شود، تعداد سال های باقی مانده از آن مبنا خواهد بود.

نرخ استهلاک خط مستقیم

این نوع از محاسبه نرخ استهلاک دارایی را عملا می توان مرسوم ترین آن ها دانست. برخلاف روش های قبلی که بیان شدند، در محاسبه نرخ استهلاک به روش خط مستقیم، نرخ در نظر گرفته شده در طول زمان استفاده از دارایی ها، تغییری نمی کند و برای همه سال های عملکردی آن دارایی، به صورت یکسان منظور خواهد شد.

نرخ استهلاک واحدهای تولید شده

این روش محاسبه استهلاک، برای دارایی هایی اعمال می گردد که به صورت فیزیکی و در بازه های زمانی طولانی در ماه مورد استفاده و بهره برداری قرار می گیرند. برخلاف روش های بررسی شده در قسمت های قبلی، مبنای محاسبه این نرخ استهلاک، زمان عملکردی و عمر مفید دارایی نمی باشد؛ بلکه در این روش، معیار اصلی، میزان کارکرد و مقدار بهره برداری های انجام شده از آن محسوب می گردد.

در این روش، مطابق با ماده 149 قانون مالیات های مستقیم، هر مقداری که مقدار استفاده از آن دارایی بیشتر ارزیابی گردد، نرخ استهلاک آن نیز بیشتر در نظر گرفته خواهد شد؛ همچنین، مقدار بهره برداری پایین تر از دارایی، منجر به کاهش نرخ آن می گردد.

جمع بندی
نرخ استهلاک دارایی از مهم ترین مفاهیم مالیاتی می باشد که آشنایی با آن به خصوص برای مودیان مالیاتی و شرکت هایی که دارایی های مشهود و نامشهود زیادی دارند، بسیار مهم است. در این مقاله سعی بر آن شد تا تمامی نکات مرتبط با قانون محاسبه نرخ استهلاک ماده 149 قانون مالیات های مستقیم، مانند انواع دارایی از جنبه ماده 149، انواع روش های محاسبه نرخ استهلاک و غیره مورد بررسی قرار گیرند.

شما مودیان عزیز می توانید با مطالعه سایر مقالات این سایت در زمینه مفاهیم دیگر مالیاتی از جمله سامانه مودیان مالیاتی و پایانه های فروشگاهی، حد نصاب مالیاتی، شناسه یکتای حافظه مالیاتی، سامانه پرداخت قبوض مالیاتی نیز اطلاعات ارزشمندی کسب نمایید.